اسرار نماز از زبان آیت الله بهجت

اسرار نماز از زبان آیت الله بهجت

۱. نماز، بالاترین وقت ملاقات و استحضار و حضور در محضر خدا است... نماز برای خضوع و خشوع جعل شده است با همه مراتب خضوع و خشوع. [در محضر بهجت:1/222]

2. نماز، جامی است از اَلَذّ لذایذ [لذّت بخش ترین لذتها] که چنین خمری خوشگوار در عالمِ وجود نیست! [در محضر بهجت:1/222]

3. نماز، اعظم مظاهر عبودیّت است که در آن، توجه به حقّ می شود. [در محضر بهجت:2/377] 

نمازدر ادیان دیگر

نماز ، برترین عبادت ، کلید بهشت و رحمت الهی ، راز و نیاز عاشقانه بندگان است با معبودشان و از آنجا که بشر همواره نیازمند عبادت است ، نماز درطول تاریخ ودرادیان مختلف وجود داشته است اما شاید نحوه و کیفیت آن تغییر یافته ؛ سعی ما بر این است تا در چند عنوان بتوانیم نکاتی درباره نماز ، در موضوعات مختلف ارائه نماییم :

قبل از آنکه حضرت محمد صلی الله علیه وآله به رسالت مبعوث شوند ، نماز در آئین حضرت عیسی (ع) هم وجود داشته چراکه قرآن از زبان عیسی (ع) چنین نقل می کند : " واوصانی بالصلوة " خداوند مرا به نماز سفارش کرده است (مریم /31)

و قبل از آن نیز در دین موسی (ع) نماز بوده است چراکه خداوند به موسی چنین خطاب می کند : " اقم الصلوه لذکری " (طه/14) وقبل از موسی ، در زمان حضرت شعیب نیز نماز به عنوان یکی از عبادات وجود داشته است چراکه درقرآن چنین آمده : " یا شعیب اَ صلواتک تامرک"(هود/87) و قبل ازهمه آنها ، دردین ابراهیم (ع) نیز بوده چراکه او ازخداوندبرای خودوذریه اش توفیق اقامه نمازرامی خواهد : " رب اجعلنی مقیمالصلوه ومن ذریتی "(ابراهیم/40)
واین هم کلامی از لقمان است که به فرزند خود چنین می گوید:

" یا بنی اقم الصلوه وامر بالمعروف وانه عن المنکر"(لقمان/ 17)

پسر من نمازرا بپادار وامر به معروف ونهی ازمنکرکن.

نکته جالبی که در آیه آخر وجود دارد اینست که معمولادرکنارنمازسفارش به زکات می شودولی چون در این آیه مخاطب فرزند لقمان (ع) است و نوجوانان معمولااندوخته مالی چندانی ندارند؛ دراین آیه درکنارسفارش به امر به معروف ونهی ازمنکرسفارش شده است.

آیا نماز و روزه بر یهودیان و مسیحیان واجب است؟

از آیات قرآن کریم استفاده می شود همانطوری که مسلمانان مکلف به انجام واجبات و ترک محرمات هستند همچنین یهودیان و مسیحیان و تمام کسانیکه ادعای دین و مذهبی دارند موظف به انجام احکامی مثل نماز و روزه و دادن زکات می باشند. زیرا هدف هر پیامبری نشر معارف الهی و توجه مردم به توحید و معاد و تزکیه و تربیت آنها و اداره جامعه بر اساس قانون یکتاپرستی بوده است. و این اهداف تحققش امکان ندارد مگر آنکه آن پیامبر قانون حضرت حق که انجام واجبات و ترک محرمات است در جامعه پیاده نماید که نماز خواندن و روزه گرفتن و دادن زکات و سرو سامان دادن به اقتصاد جامعه بخشی از آن دستورات خداوند است.

اگرچه این احکام و قوانین که از جانب حضرت حق توسط انبیاء به مردم ابلاغ شده از نظر کم و کیف یکسان نبوده و بنا بر شرایط زمان و مکان و پیشرفت بشر و بر حسب خوی و خلق او تغییر می یافت, و هرچه بشر رشد و تکامل بیشتری توسط انبیاء پیدا می کرد به همان میزان قوانین الهی جامع تر از قبل توسط پیامبر بعدی آورده می شد که جامع ترین قانون الهی بوسیله خاتم الانبیاء حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم برای سعادت تمام مردم جهان آورده شد. برای اثبات این موضوع غیر از دلیل عقلی که ذکر شد دهها آیه  و حدیث وجود دارد به بعضی از آیات توجه فرمایید:

آیه اول:

«وجعلناهم ائمة یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعل الخیرات و اقام الصلوة و ایتاء الزکوة و کانوا لنا عابدین.»

ما انبیاء را امام و رهبر مردم قرار دادیم و به فرمان ما هدایت می کردند, به انها انجام کار خیر را و برپاداشتن نماز و ادای زکات و همگی فقط ما را عبادت می کردند.

«انبیاء: آیه 73. و از اِه 13 , سوره شوری و آیات 83, 84, 177, 183 بقره و آیات 12, 45, 66, مائده و... استفاده می شود انبیاء : نه تنها در اصول بلکه در بسیاری از فروع مشترک بودند.» 

آثار تربیتی نماز

1- روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است، همان ذکر الله است البته ذکری که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل بوده باشد، چنانکه در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است که در تفسیر جمله «ولذکر الله اکبر» فرمود: «ذکر الله عند ما احل و حرم»یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام ( یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد(
2-  نماز وسیله شست وشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چرا که خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می کند، لذا در حدیثی می خوانیم: پیامبر (ص) از یاران خود سوال کرد: اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شست وشو دهد، آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند؟ در پاسخ عرض کردند: نه، فرمود: نماز درست همانند این آب جاری است، هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود و به این ترتیب جراحاتی که بر روح و جان انسان از گناه می نشیند، با مرهم نماز التیام می یابد و زنگارهایی که بر قلب می نشیند زدوده می شود.
3- نماز سدی در برابر گناهان آینده است، چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند و نهال تقوا را در دل پرورش می دهد و می دانیم ایمان و تقوا نیرومندترین سد در برابر گناه است و این همان چیزی است که در آیه فوق به عنوان نهی از فحشا و منکر بیان شده است و همان است که در احادیث متعددی می خوانیم: افراد گناهکاری بودند که شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان کردند، فرمودند: غم مخورید، نماز آنها را اصلاح می کند و کرد. 

حکمت و فلسفه نماز

گرچه نماز چیزی نیست که فلسفه اش بر کسی مخفی باشد، ولی دقت در متون آیات و روایات اسلامی ما را به نکات بیشتری در این زمینه رهنمون می گردد:
1. روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است, همان « ذکر الله » است که در آیه‌ی فوق به عنوان برترین بیان شده است.
البته ذکری که مقدمه ی فکر, و فکری که انگیزه عمل بوده باشد, چنانکه در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آمده است که در تفسیر جمله ی و لذکر الله اکبر فرمود: ذکرا لله عند ما احل و حرم « یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام »
(یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.)[1]
2. نماز وسیله ی شستشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چرا که خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می کند, لذا در حدیثی می خوانیم: پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ از یاران خود سؤال کرد: لو کان علی باب دار الحد کم نهر و اغتسل فی کل یوم منه خمس مرات اکان یبقی فی جسه من الدرن شیء؟ قلت لا, قال: فان مثل الصلاه کمثل النهر الجاری کلما صلی کفرت ما بینهما من الذنوب: « اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پپنج بار خود را در آن شستشو دهد, آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند؟».
در پاسخ عرض کردند: نه, فرمود: « نماز درست همانند این آب جاری است, هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود»[2]
و به این ترتیب جراحاتی که بر روح و جان انسان از گناه می نشیند, با مرهم نماز التیام می یابد و زنگارهائی که بر قلب می نشیند زدوده می شود.
3. نماز سدی در برابر گناهان آینده است, چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند, و نهال تقوی را در دل پرورش می دهد, و می دانیم « ایمان » و « تقوی » نیرومند ترین سد دربرابر گناهان است, و این همان چیزی است که در آیه ی فوق به عنوان نهی از فحشاء و منکر بیان شده است , و همان است که در احادیث متعددی می خوانیم : افراد گناهکاری بودند که شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان کردند فرمودند: غم مخورید, نماز آنها را اصلاح می کند و کرد. 

آثار اخروی نماز

نماز، عطیه ای الهی است که به عنوان فلاح مطلق«حی علی الفلاح» و بهترین عمل «حی علی خیر العمل» و ستون خیمه دین«الصلوه عمود الدین»[1] معرفی شده است. نماز عروج به قبله‎ی رفیع انسانیت «الصلوه معراج المؤمن»[2] است که تعالی روح و کسب ملکات اخلاقی و نجات از فساد و تباهی از رهگذر آن حاصل می آید «إن الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر»[3]. دریافت نشان عبودیت از رهگذر این عبادت زیبای الهی،‌ برای انسانی میسّر است که شرایط صحت و قبول و کمال این عبادت عظیم را به نحو احسن بجای آورد. وقتی عبد این عبادت الهی را «که جز بر خاشعان بزرگ مینمایاند»،‌[4] به طور شایسته به انجام رساند،‌ آثار عظیمی اعم از فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی را بدنبال خواهد داشت که در حقیقت ثمره و نتیجه عمل او محسوب می شود. در این نوشتار مختصر در صدد بیان همه جانبه این آثار نیستیم بلکه به برخی از آثار برزخی و اخروی این عبادت درخشان در آیات و روایات اشاره می کنیم.
آثار نماز در آیات الهی(توجه یا بی توجهی به نماز):
1. یاد کردن خدا از بنده‎ خود:
خداوند در سوره طه می فرماید:«اقم الصلوه لذکری»[5] نماز ذکر و یاد خداست. این آیه وقتی در کنار این آیه شریفه«فاذکرونی اذکُرکم .....»[6] تفسیر شود این نتیجه را افاده می کند که وقتی عبد بیاد حق باشد حق هم به یاد او خواهد بود.[7] مفسرین در ذیل آیه شریفه«فاذکرونی اذکرکم» در بیان اینکه «مراد از یاد آوری بندگان چیست؟ بیانات متنوعی را ذکر کردند که از جمله آن موارد عبارت است از:
الف: مرا در «دنیا» یاد کنید تا شما را در «جهان دیگر» یاد کنم.  

آثار اجتماعی و جهانی نماز جماعت و مسجد

1. نماز جماعت؛ اولین تشکل اجتماعی اسلام

اولین حکم شرعی که از سوی خداوند بر پیامبر و مسلمین تشریع گردید، نماز بود و اولین نماز تاریخ اسلام با حضور سه نفر در روز دوم بعثت، به جماعت برگزار شد. به این ترتیب پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و حضرت خدیجه(س)، نخستین تشکل اجتماعی اسلام را حول محور عبودیت و نماز، شکل دادند.

اینکه اولین بروز و ظهور عملی اسلام، نماز جماعت قرار داده شده است حکایت از اهتمام فوق العاده اسلام به اتحاد و یکپارچگی و انسجام مسلمین برای اقامه کلمه توحید و نفی تمام مظاهر کفر و شرک و نفاق حکایت می کند؛ زیرا نماز جماعت هم شامل اقرار همگانی به توحید است و با شرط قصد قربت در آن اخلاص در توحید محقق می شود، هم نفی و مبارزه عملی با کفر و شرک است و با صیغه متکلم مع الغیر در «إیّاک نعبُد و ایّاک نستعین ...» این حقیقت متجلی می شود و هم نفی نفاق است چرا که مهم ترین ریشه و روش منافق، دوری از اجتماع اهل ایمان و برهم زدن وحدت و انسجام است که التزام به جماعت در پنج وقتِ نماز این روحیه را در هم می شکند.

اصل تشریع نمازهای یومیه به جماعت بوده و نماز فرادی، رخصت است لذا برخی فرقه های اسلام - حنابله - جماعت را در نمازهای یومیه واجب می دانند و سایر فرقه ها، مستحب مؤکد. از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: «مَن سَمِعَ النّدآءَ فارِغاً صحیحاً فلَم یُجِب فلاصلاةَ له» 

نماز و ذکر واقعی چه اثری دارد؟

حضرت علی (ع) می‌فرماید: به راستی انسان متعهد و مؤمن واقعی، وقتی به نماز می‌ایستد، همانا جسم و لباس و هر چه که در اطرافش قرار گرفته تسبیح می‌گویند؛ و در حقیقت با او به حمد و ثنای خدا مشغول می‌شوند.

گویند: یکی از بندگان راستین خدا (شاید میر فندرسکی) در حجره نیمه‌های شب به ذکر «لا اله الا الله»می‌پرداخت؛ آنقدر با حقیقت بود که وقتی ذکر «لا اله» می‌گفت و نفی معبود می‌کرد، تاریکی و ظلمت فضای اطاقش را فرا می‌گرفت؛ و هنگامی که «الا الله» می‌گفت و اثبات وجود «الله» و معبود واقعی می‌کرد، فضای اطاقش روشن و نورانی می‌گشت.

احساس تان بعد از نماز؟

آیا شما هم بعد از نماز احساس می‌کنید بار سنگینی از دوشتان برداشته شد؟!

وَ کان علىٌ اِذا حَضرَ وَقتُ الصلوةِ یَتَمَلمَلُ وَ یَتَزَلزَلُ فَیُقالُ لَهُ مَا لَکَ یَا اَمیرَ المُومِنین؟!

فَیَقولُ عَلیهِ السَلام: جَاء وَقتُ اَمانَةٍ عَرضَها اللهُ عَلَى السَمواتِ وَ الارضِ وَ الجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها وَ اَشفَقنَ مِنها .

هنگامى که وقت نماز فرا مى رسید امیر المؤمنین علیه السلام مضطرب شده تنش به لرزه مى‌افتاد و وقتی می‌گفتند : چه شده است که چنین منقلب هستید؟

می فرمود : وقت امانتى فرا رسیده است که آسمانها و زمین و کوهها آن را بر نتافتند و زیر بار آن نرفتند. امیرمؤمنان علی (ع) هم مثل خیلی ها بعد از نماز یک نفس راحت می‌کشید اما آن کجا و این نفسی که بعضی از ما می‌کشند کجا !

حضرت علی (ع) از اینکه حق عبادت را بجا آورده و دیگران از اینکه از دست نماز راحت شدند ! کاش ما هم مثل علی (ع) می‌شدیم!

راستی آرزو که بر جوانان عیب نیست. پس من از طرف همه آرزو می‌کنم شما هم آمین بگویید:

خدایا به حق علی علیه السلام ، کام ما را چون او ، به شهد نماز شیرین کن ،

آمین یا رب العالمین !

(محجۀ ‏البیضاء ، ج 1 ، ص 378)

اگر نمازِ انسان اصلاح شود، همه امورمان اصلاح می‌شود

مقاوم‌سازی شخصیت و هویت انسان یکی از آثار عمده نماز است و انسان در سایه نماز، اهل کرامت می‌شود.

نماز یکی از مهمترین و اساسی‌ترین دستورالعمل انسان‌سازی و سیر و سلوک معنوی است به طوری که برخی از بزرگان فرموده‌اند اگر نمازِ انسان اصلاح شود، همه امور انسان اصلاح می‌شود. 

این نماز علاوه بر احکام فقهی و ظاهری، آداب و اسراری دارد که آشنایی با آنها انسان را بیشتر با حقیقت نماز پیوند داده و قلبش را بهتر به سوی نماز سوق می‌دهد. 

آثار فرهنگی، اجتماعی و تربیتی نماز جماعت

براستی چرا نماز از میان اعمال و عبادات دین به عنوان یاد خداوند و عمود دین معرفی و توصیه شده است و اندازه ثواب این فریضه بهنگام برپایی با جماعت خارج از تصور انسان است.(1)
حضرت پیامبر (ص) فرمودند: «اگر تعداد نمازگزاران صفوف جماعت از 10 نفر فراتر رود، پاداش هر رکعت آن، آنقدر زیاد می گردد که حتی اگر تمام آسمانها کاغذ شود و تمام دریاها مرکب، و همه درختان قلم گردند و همه فرشتگان مامور نوشتن آن، نمی توان پاداش آن را ثبت نمود و پاداش آن فقط در خور محاسبه ذات بیکران الهی است.» (2)
در حدیثی دیگر حضرت فرمودند: «هر کس مقید به حضور در نماز جماعت تحت هر شرایطی باشد از پل صراط همچون برق عبور می کند و به بهشت نائل می گردد.» (3)
مقاله حاضر به بررسی مختصری در مورد آثار فرهنگی، اجتماعی و تربیتی نماز جماعت می پردازد.لکن در این میان نباید از مکان نماز جماعت (مسجد) غفلت کرد.
واژه «صلاة » در لغت به معنای دعاست از آنجا که نماز شامل دعا نیز می باشد این واژه از معنی لغوی خود به اعمالی که نماز خوانده می شود، نامگذاری شد. بنابراین انسان نمازگزار روزانه 3 یا 5 نوبت به درگاه خالق خود دعا می کند. به این معنا که خدا را به یاری خود می طلبد و از او انتظار امید به زندگی شایسته را دارد.
این نوع ارتباط معنوی به اعتقاد روانشناسان به (درونی شدن) منجر می شود. که در این صورت انسان موحد کسی را جز خدای سبحان امید و پشتوانه خود نمی داند و این احساس مایه انگیزش او در تمام عرصه ها خواهد بود. با توجه به اینکه خالق هستی (رب العالمین) است و تمامی فرهنگ از جانب او به بشر رسیده است، شیوه دعا کردن را به بنده خود آموزش داده که چگونه با خدای خود سخن بگوید و چه چیزی را از او مسئلت نماید. آنچه در منابع روایی به عنوان عمود دین از نماز یاد شده، در واقع می توان گفت، به منزله شاهرگ حیات طیبه است که بنده نمازگزار به دست خود مقدمات آن را فراهم کرده و بنایی محکم و رو به آسمان، به طرف بالا پیش می برد. تا در هنگام نیاز، بر آن تکیه زده و کمر راست کند.
پس بنابراین، این ستون هرچه بیشتر و محکمتر بنا شود بهره وری آن نیز افزون خواهد بود.حال که دانستیم نماز دعا و نیایش به سوی معبود و ستون دین است، سزاوار است که این ستون در مکان های مقدس مسجد توسط افراد صالح و پرهیزگار برپا شده و حفظ و حراست گردد.