احکام نماز جماعت

مسأله 1226ـ نمازجماعت از مهمترین مستحبّات و از بزرگترین شعائر اسلامی است و در روایات، فوق العاده روی آن تکیه شده است، مخصوصاً برای همسایه مسجد یا کسی که صدای اذان مسجد را می شنود بیشتر سفارش شده و سزاوار است انسان تا می تواند نمازش را با جماعت بخواند. در روایتی آمده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند هر رکعت آن ثواب 150 نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کند هر رکعت ثواب 600 نماز و هر قدر عدد نمازگزاران بیشتر شود ثواب نمازشان بیشتر خواهدشد و اگر عدد آنان از ده نفر بگذرد اگر تمام آسمانها کاغذ و دریاها مرکب و درختها قلم و ملائکه و انس و جن نویسنده شوند، نمی توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.

مسأله 1227ـ حاضر نشدن به نماز جماعت اگر از روی بی اعتنایی و سبک شمردن باشد حرام است.

مسأله 1228ـ مستحبّ است انسان صبر کند که نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اوّل وقت که فرادی (تنها) باشد بهتر است و نیز جماعتی که مختصر بخوانند از نماز فرادی که آن را طول دهند برتر است.

مسأله 1229ـ هرگاه جماعت برپا شود مستحبّ است کسی که نمازش را فرادی خوانده دوباره باجماعت بخواند و اگر بعداً بفهمد که نماز اوّلش باطل بوده نماز دوم کافی است. 

اهمّیّت نماز - 1

نماز رابطه انسان با خداست و مایه صفای روح و پاکی دل و پیدایش روح تقواو تربیت انسان و پرهیز از گناهان است. نماز مهمترین عبادات است که طبق روایات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات دیگر نیز قبول خواهد شد و اگرقبول نگردد اعمال دیگر نیز قبول نخواهد شد. و نیز بر طبق روایات، کسیکه نمازهای پنجگانه را انجام می دهد از گناهان پاک می شود همان گونه که اگرشبانه روز پنج مرتبه در نهر آبی شست و شو کند اثری از آلودگی در بدنش باقی نمی ماند. به همین دلیل، در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی و وصایاو سفارشهای پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمّه هدی(علیهم السلام)از مهمترین کارهایی که رویات تأکید شده همین نماز است و لذا ترک نماز از بزرگترین گناهان کبیره محسوب می شود.

سزاوار است انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و به آن اهمّیّت بسیار دهد و از تند خواندن نماز که ممکن است مایه خرابی نماز گردد جدّاً بپرهیزد.

در حدیث آمده است روزی پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) مردی را در مسجد مشغول نماز دید که رکوع و سجود را بطور کامل انجام نمی دهد، فرمود: اگر این مرد از دنیا برود در حالی که نمازش این گونه باشد به دین من از دنیا نخواهد رفت.

روح نماز «حضور قلب» است و سزاوار است از آنچه مایه پراکندگی حواس می شود بپرهیزد، معانی کلمات نماز را بفهمد و در حال نماز به آن توجّه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد، بداند با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند بسیار کوچک ببیند.

در حالات معصومین(علیهم السلام) آمده است به هنگام نماز آنچنان غرق یاد خدا می شدند که از خود بی خبر می گشتند، تا آنجا که پیکان تیری در پای امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)مانده بود، در حال نماز بیرون آوردند و آن حضرت متوجّه نشد. 

اهمّیّت نماز - 2

آداب و احکام مسجد

مسأله 823ـ نجس کردن مسجد حرام است، خواه زمین مسجد باشد و یا سقف و بام و طرف داخل دیوارها و احتیاط واجب آن است که طرف بیرون دیوار مسجد را هم نجس نکند، مگر آن که واقف آن را جزء مسجد قرار نداده باشد.

مسأله 824ـ هرگاه مسجد نجس شود بر همه لازم است که بطور واجب کفائی نجاست را برطرف کنند، یعنی اگر یک یا چند نفر اقدام به تطهیر کنند از دیگران ساقط می شود وگرنه همه گنهکارند و کسی که مسجد را نجس کرده در این حکم با دیگران تفاوتی ندارد.

مسأله 825ـ هرگاه نتواند مسجد را تطهیر کند مثل این که مسافر و در حال عبور باشد، یا احتیاج به کمک دارد و پیدا نکند، احتیاط واجب آن است که به دیگران که می توانند تطهیر کنند اطّلاع دهد.

مسأله 826ـ هرگاه جایی از مسجد نجس شود که تطهیر آن بدون کندن یا خراب کردن ممکن نیست باید آنجا را بکنند، یا اگر خرابی زیادی لازم نمی آید خراب نمایند و بنابر احتیاط واجب جایی را که کنده اند یا خراب کرده اند به حالت اوّل بازگردانند و بهتر است کسی که نجس کرده تعمیر آن را بر عهده گیرد و اگر مخارجی داشته باشد بنابر احتیاط واجب ضامن است.

اهمّیّت نماز - 3

احکام سجود

مسأله 947ـ در سجده باید بدن به مقدار گفتن ذکر واجب آرام باشد، در موقع ذکر مستحب نیز اگر آن را به قصد ذکری که برای سجده دستور داده شده بگوید آرام بودن بدن لازم است و امّا اگر به قصد ذکر مطلق باشدکه در هر جای نماز جایز است حرکت مانعی ندارد.

مسأله 948ـ هرگاه پیش از آن که بدن آرام گیرد ذکر سجده را شروع کند، نماز باطل است، همچنین اگر قسمتی از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگوید، امّا اگر سهواً باشد مانعی ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجّه شود باید ذکر را اعاده کند.

مسأله 949ـ هنگامی که مشغول ذکر نیست می تواند بعضی از اعضای هفتگانه را جز پیشانی از زمین بردارد، یا جا به جا کند، ولی در موقع ذکر جایز نیست.

مسأله 950ـ بعد از سجده اوّل باید بنشیند تا بدن آرام گیرد، سپس به سجده رود.

تسلط نداشتن امام جماعت بر قرائت صحیح نماز، چه حکمی دارد؟

اگر چه از یک امام جماعت انتظار این است که نماز را به صورت صحیح و با رعایت قواعد تجوید بخواند اما گاهی اوقات پیش می آید که برخی از ائمه جماعات تسلط کافی در قرائت صحیح نماز ندارند، این موضوع از نظر شرعی چه حکمی دارد و چه تکلیفی بر عهده نمازگزاران است؟

خبرگزاری ایسنا در استفتائی از آیات عظام مکارم شیرازی، موسوی‌اردبیلی، نوری همدانی، شبیری زنجانی،‌ علوی گرگانی و حسینی‌زنجانی این سؤال را پرسیده است. متن کامل سؤال و پاسخ مراجع عظام را در جدول زیر می خوانید:

تسلط نداشتن ائمه جماعات بر قرائت صحیح نماز دارای چه حکمی است؟

نام مرجع تقلید
پاسخ به استفتاء
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی
باید با زبان خوب آنها را راهنمایی کرد که قرائت را کاملاً اصلاح کنند به طوری که در نزد اهل زبان عربی صحیح محسوب شود هر چند تزئینات تجویدی در آن نباشد.

آیت‌الله موسوی اردبیلی
باید قرائت امام جماعت به نظر عرف عرب صحیح باشد علاوه بر آن هر چه قرائت فصیح‌تر باشد بهتر است.

آیت‌الله نوری همدانی

به مساله 1450 توضیح‌المسائل مراجعه نمایید.
(مساله 1450: امام جماعت باید بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامی و عادل حلال زاده باشد و نماز را به طور صحیح بخواند و نیز اگر مأموم مرد است، امام او هم باید مرد باشد و اقتدا کردن بچه ممیز که خوب و بد را می فهمد به بچه ممیز دیگر مانعی ندارد اگر چه آثار جماعت بر او مترتب نمی‌شود.)

آیت‌الله شبیری زنجانی

اگر قرائت نماز را غلط می‌‌خواند اقامه جماعت به امامت فرد مزبور صحیح نیست.

آیت‌الله علوی گرگانی

باید امام جماعت نماز را صحیح بخواند ولو آنکه از جهات تجویدی در حد اعلا نباشد.

آیت‌الله عز‌الدین حسینی

امام جماعت باید فاتحه و سوره را صحیح بخواند و اگر در قرائت حمد و سوره اشکال داشته باشد اقتدا به وی جایز نیست.

شکیات نماز

شکیات بر 23 قسم است ، هشت قسم آن نماز را باطل مى کند و به شش قسم آن نباید اعتنایى کرد و نه قسم آن صحیح است .
شک هاى باطل :
اگر یکى از این شکها را براى نمازگزار پیش آید، نمازش باطل است :
1- شک در شماره رکعتهاى نمازهاى دو رکعتى
2- شک در شماره رکعتهاى نماز سه رکعتى
3- در شکهاى نمازهاى چهار رکعتى که پاى یک در میان باشد.
4- اگر در نمازهاى چهار رکعتى پیش از تمام شدن سجده دوم شک کند.
5- شک بین 2 و 5 یا 2 و بیشتر از 5.
6- شک بین 3 و 6 یا 3 و بیشتر از 6.
7- شک بین 4 و 6 و یا 4 و بیشتر از 6.
8- شک در رکعتهاى نماز که نداند چند رکعت خوانده

شکهائى که نباید به آن ها اعتنا کرد:
1- شک در چیزى که نمازگزار از محل آن گذشته است مثل اینکه در رکوع شک کند که آیا حمد و سوره را خوانده یا نه .
2- شک بعد از سلام نماز
3- شک بعد از گذشتن وقت نماز
4- شک کسى که زیاد در نماز شک مى کند که به او کثیرالشک مى گویند.
5- شک امام در شماره رکعتهاى نماز در صورتى که ماءموم آن را بداند و یا شک ماءموم در رکعتهاى نماز در صورتى که شماره آن را امام بداند که در صورت اول ، امام با رجوع به ماءموم رفع شک از خود مى کند و در صورت دوم ، ماءموم ، با رجوع به امام ، وظیفه خود را انجام مى دهد.
6- شک در نمازهاى مستحبى

شک هاى صحیح

در نه صورت اگر نمازگزار در شماره رکعتهاى نماز چهار رکعتى شک کند باید به دستورات زیر عمل نماید:
1- نمازگزار بعد از سربرداشتن از سجده دوم شک کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت ، بنا را بر سه مى گذارد و یک رکعت دیگر را مى خواند و نماز را تمام مى کند سپس یک رکعت نماز احتیاط ایستاده ، یا دو رکعت نشسته مى خواند.
2- شک بین دو و چهار بعد از سجده دوم ، بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند و دو رکعت نماز احتیاط مى خواند.
3- شک بین دو و سه و چهار بعد از سجده دوم بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند آنگاه دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته مى خواند
4- شک بین چهار و پنج بعد از سجده دوم که بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام نموده و بعد از نماز، دو سجده سهو مى کند.
5- شک بین سه و چهار در هر کجاى نماز که باشد بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند وبعد یک رکعت نماز احتیاط ایستاده مى خواند.
6- شک بین چهار و پنج در حال ایستاده که باید نمازگزار بدون رکوع بنشیند و تشهد را بخواند و نماز را سلام دهد و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده را بخواند.
7- شک بین سه و پنج در حال ایستاده که باید نماز گزار بدون رکوع بنشیند و تشهد را بخواند و سلام دهد و دو رکعت نماز احتیاط را ایستاده بخواند.
8- شک بین سه وچهار و پنج در حال ایستاده که باید نمازگزار، بنشیند و سلام دهد سپس دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته بخواند.
9- شک بین پنج و شش در حال ایستاده که باید نمازگزار بنشیند و تشهد بخواند و سلام دهد سپس دو سجده سهو را بجا آورد.

احکام نماز قضا

تا انسان زنده است اگر چه از خواندن نماز قضاهای خود عاجز باشد دیگری نمی تواند نمازهای او را قضا نماید.

کسی که نماز واجب خود را در وقت آن نخوانده باید قضای آن را بجا آورد، اگرچه در تمام وقت نماز خواب مانده یا به واسطه سستی، نماز نخوانده باشد ولی نمازهای یومیه ای را که زن در حال حیض یا نفاس نخوانده قضا ندارد.

اگر بعد از وقت نماز بفهمد نمازی را که خوانده باطل بوده باید قضای آن را بخواند.

کسی که نماز قضا دارد باید در خواندن آن کوتاهی نکند ولی واجب نیست فورا آن را بجا آورد.

کسی که نماز قضا دارد می تواند نماز مستحبی بخواند.

اگر انسان احتمال دهد که نماز قضایی دارد یا نمازهایی را که خوانده صحیح نبوده، مستحب است احتیاطاً قضای آن را بجا آورد.

کسی که نماز قضا دارد می تواند نماز مستحبی بخواند.

اگر انسان احتمال دهد که نماز قضایی دارد یا نمازهایی را که خوانده صحیح نبوده، مستحب است احتیاطاً قضای آن را بجا آورد.

قضای نمازهای یومیه لازم نیست به ترتیب خوانده شود. مثلاً کسی که یک روز نماز عصر و روز بعد نماز ظهر را نخوانده لازم نیست اول نماز عصر و بعداز آن نماز ظهر را قضا نماید.

اگر بخواهد قضای چند نماز غیر یومیه مانند نماز آیات را بخواند یا مثلا بخواهد قضای یک نماز یومیه و چند نماز غیر یومیه را بخواند لازم نیست آنها را به ترتیب بجا آورد.

اگر کسی نداند که نمازهایی که از او قضا شده کدام یک جلوتر بوده لازم نیست به طوری بخواند که ترتیب حاصل شود و هر یک را می تواند مقدم بداند.

اگر کسی که نمازهایی از او قضا شده، می داند کدام یک جلوتر قضا شده، احتیاط مستحب آن است که به ترتیب قضا کند و آنچه اول قضا شده اول بخواند و دومی را بعد و همین طور.

اگر برای میتی می خواهند نماز قضا بدهند، و می دانند آن میت ترتیب قضا شدن را می دانسته باز لازم نیست طوری قضا را بجا بیاورند که ترتیب حاصل شود.

اگر برای میتی که در مسأله پیش گفته شد بخواهند چند نفر را اجیر کنند که نماز بخوانند لازم نیست برای آنها وقت مرتب معین کنند که با هم شروع نکنند در عمل .

اگر بدانند که میت ترتیب قضا شدن را نمی دانسته یا ندانند که می دانسته ، لازم نیست به ترتیب برای او قضا بجا بیاورند.

در مسأله پیش اگر بخواهند چند نفر را برای به جا آوردن نماز میت اجیر کنند لازم نیست وقت معین کنند و می توانند همه با هم شروع به قضا کنند.

کسی که چند نماز از او قضا شده و شماره آنها را نمی داند مثلا نمی داند چهار تا بوده یا پنج تا، چنانچه مقدار کمتر را بخواند کافی است و همچنین اگر شماره آنها را می دانسته و فراموش کرده، اگر مقدار کمتر را بخواند کفایت می کند.

کسی که نماز قضا از همین روز یا روزهای پیش دارد می تواند قبل از خواندن نمازی که قضا شده، نماز ادایی را بخواند و لازم نیست نماز قضا را جلو بیندازد.

کسی که می داند یک نماز چهار رکعتی نخوانده و نمی داند نماز ظهر است یا عصر است یا عشا، اگر یک نماز چهار رکعتی بخواند به نیت قضای نمازی که نخوانده کافی است .

اگر از روزهای گذشته نمازهای قضا دارد و یک نماز یا بیشتر هم از همان روز از او قضا شده، اگرچه لازم نیست نمازهای قضا را پیش از نماز ادا بخواند حتی اگرچه وقت داشته باشد و ترتیب بین نمازهای قضا را هم بداند ولی احتیاط استحبابی آن است که نمازهای قضا مخصوصا نماز قضای همان روز را پیش از نماز ادا بخواند.

تا انسان زنده است اگر چه از خواندن نماز قضاهای خود عاجز باشد دیگری نمی تواند نمازهای او را قضا نماید.

نماز قضا را با جماعت می شود خواند، چه نماز امام جماعت ادا باشد یا قضا، و لازم نیست هر دو یک نماز را بخوانند مثلاً اگر نماز قضای صبح را با نماز ظهر یا عصر امام بخواند اشکال ندارد.

مستحب است بچه ممیز یعنی بچه ای که خوب و بد را می فهمد به نماز خواندن و عبادت های دیگر عادت دهند بلکه مستحب است او را به قضای نمازها هم وادار نمایند.

احکام نماز جمعه-1

نماز جمعه

مسأله 671ـ نمازجمعه دو رکعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر می شود و در زمان حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام معصوم(علیه السلام) و نایب خاصّ او واجب عینی است، امّا در زمان غیبت کبری واجب تخییری است، یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیّر است، ولی در زمانی که حکومت عدل اسلامی باشد احتیاط آن است که ترک نشود.

احکام نماز جمعه

الف: وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است به مقداری که اذان و خطبه ها و نماز مطابق معمول انجام شود و با گذشتن این مقدار، وقت نماز جمعه پایان می یابد و باید نماز ظهر خوانده شود.

ب: کسانی که تا دو فرسخی از محلّ نماز جمعه قرار دارند مشمول حکم نماز جمعه هستند و در صورتی که نماز جمعه واجب عینی باشد حضور آنها در نماز جمعه واجب است.

ج: هرگاه کسی به خطبه ها نرسد و در نماز شرکت کند، یا فقط یک رکعت از نماز جمعه را درک نماید نماز او صحیح است، ولی احتیاط واجب آن است که عمداً تأخیر نیندازد.

د: نماز جمعه باید به جماعت خوانده شود و حدّاقلّ جمعیّت برای انعقاد جمعه، پنج نفر است (امام جمعه و چهار نفر دیگر).

هـ : فاصله دو نماز جمعه باید کمتر از یک فرسخ نباشد که اگر در کمتر از یک فرسخ دو نماز جمعه خوانده شود نماز اوّلی صحیح و دومی باطل است.

و: نماز جمعه بر «مسافران» و «زنان» و «بیماران» و «از کارافتادگان» واجب نیست، ولی اگر آنها در نماز جمعه حاضر شوند نمازشان صحیح است، امّا احتیاط واجب آن است که پنج نفر اصلی نماز جمعه (امام و چهار نفر دیگر) غیر آنها باشد.

احکام نمازجمعه-2

(استفتائات مقام معظم رهبری)

س 606: نظر جنابعالى درباره شرکت در نماز جمعه با توجه به اینکه در عصر غیبت حضرت حجت «عجل الله تعالى فرجه الشریف» به سر مى بریم، چیست؟ اگر افرادى اعتقاد به عدالت امام جمعه نداشته باشند، آیا تکلیف شرکت در نماز جمعه از آنان ساقط مى شود؟

ج: هر چند نماز جمعه در عصر حاضر واجب تخییرى است و حضور در آن واجب نیست، ولى با توجه به فوائد و آثار شرکت در آن، سزاوار نیست که مؤمنین خود را از برکات حضور در این نماز به مجرد تشکیک در عدالت امام جمعه و یا عذرهاى واهى دیگر، محروم سازند.

س 607: معناى وجوب تخییرى در مسأله نماز جمعه چیست؟

ج: معناى آن این است که مکلّف در اداى فریضه واجب ظهر روز جمعه بین خواندن نماز جمعه یا نماز ظهر مخیر است.

س 608: نظر جنابعالى در مورد شرکت نکردن در نماز جمعه بر اثر بى مبالاتى، چیست؟

ج: ترک حضور و شرکت نکردن در نماز عبادى سیاسى جمعه به خاطر اهمیت ندادن به آن، شرعا مذموم است.

س 609: بعضى از مردم به دلیل عذرهاى واهى و گاهى بر اثر اختلاف دیدگاهها، در نماز جمعه شرکت نمى کنند، نظر جنابعالى در این باره چیست؟

ج: نماز جمعه هر چند واجب تخییرى است، ولى خوددارى از شرکت در آن بصورت دائمى وجه شرعى ندارد.

س 610: آیا اقامه نماز جماعت ظهر همزمان با اقامه نماز جمعه در مکان دیگرى نزدیک محل اقامه نماز جمعه جایز است؟

ج: این کار فى نفسه اشکال ندارد و موجب برائت ذمّه مکلّف از فریضه ظهر جمعه مى شود، زیرا در عصر حاضر، نماز جمعه واجب تخییرى است، ولى با توجه به اینکه اقامه نماز جماعت ظهر در روز جمعه در مکانى نزدیک محل اقامه نماز جمعه باعث تفرقه صفوف مؤمنین مى شود و چه بسا در نظر مردم بى احترامى و اهانت به امام جمعه و کاشف از بى اعتنائى به نماز جمعه است، بنابراین سزاوار است که مؤمنین اقدام به انجام آن نکنند، و حتى در صورتى که مستلزم مفاسد و حرام باشد، واجب است از اقامه آن اجتناب کنند.

چند مسئله بسیار مهم در مورد نماز قضا

قضاى احتیاطى نمازها
س: اگر بخواهم احتیاطاً نمازهاى گذشته‌ام را دوباره بخوانم باید به چه نیتى بخوانم؟

ج) به نیّت قضاى احتیاطى نشسته خواندن نماز قضا

س: آیا نماز قضا را مى‌توان نشسته خواند؟

ج) با تمکن از ایستادن، صحیح نیست.

قضاى نماز و روزه میت مرد توسط زن
س: آیا نماز و روزه قضاى میت مرد حتماً باید توسط مرد بجا آورده شود یا اینکه زن هم مى‌تواند آن را به جا آورد؟

ج: زن مى‌تواند نماز و روزه میت را ـ خواه مرد باشد یا زن ـ انجام دهد.

ترتیب در نمازهاى استیجارى
س: در نماز استیجارى اگر مثلاً شش ماه فقط نماز صبح و شش ماه نماز ظهر و عصر و شش ماه نماز مغرب و عشا خوانده شود صحیح است یا باید به ترتیب روزانه باشد؟

ج) مانع ندارد مگر آن که در اجاره ترتیب خاصى شرط شده باشد.

ناتوانى از قضاى نماز و روزه
س: در صورتى که فرد توانایى بجا آوردن قضاى روزه و نمازهاى فوت شده خود را نداشته باشد (نه از لحاظ مالى و نه جسمى) تکیف او چیست؟

ج) در مورد قضاى نماز اگر امید به خوب شدن ندارد، واجب است به هر کیفیتى که مى‌تواند آن را انجام دهد و در هر صورت اگر انجام نداد باید وصیّت کند تا پس از مرگ او بر طبق وظیفه عمل شود. ولى در صورت امید به خوب شدن، احتیاط آن است که تأخیر بیندازد و در زمان خوب شدن آن را انجام دهد، ولى در مورد قضاى روزه اگر به هیچ وجه تا آخر عمر نتواند، باید وصیّت کند که از مال خودش براى قضاى آنها اجیر بگیرند، بلکه اگر مال نداشته باشد ولى احتمال بدهد کسى بدون آن که چیزى بگیرد آنها را انجام مى‌دهد، باز هم واجب است وصیّت نماید.